حتما تا به حال کلمه نقشه هوایی به گوشتان خورده است . بهتر است بدانید که به نقشه ای که از روش هوایی مانند هواپیما ، ماهواره و به صورت کلی از روش های هوایی تهیه می شود ، تقشه و تصویر هوایی می گوییم . از مهمترین مزیت های نقشه هوایی ، نشان دادن فضای گسترده از زمین و مکان مورد نظر ما می باشد . ما در نقشه و تصاویر هوایی معمولا اطراف و همسایه های زمین و موقعیت مورد نظر خود را نیز مشاهده می کنیم .

نقشه‌های بزرگ مقیاس: نقشه‌هایی که مقیاس آنها در حد 1:5000 و بزرگتر از 1:5000 باشند به عنوان بزرگ مقیاس دسته بندی می‌شوند.

نقشه‌های متوسط مقیاس: نقشه‌های با مقیاس کمتر از 1:5000 و بزرگتر از 1:100000 به عنوان متوسط مقیاس دسته بندی می‌شوند.

نقشه‌های کوچک مقیاس: نقشه‌های با مقیاس 1:100000 و کمتر به عنوان کوچک مقیاس دسته بندی می‌شوند.

شامل نقشه‌های مسطحاتی، ارتفاعی، ثبت املاکی(کاداستر)، آماری، هواشناسی، شهرسازی، گیاهشناسی، ژئوفیزیکی، راهها، گردشگری، تاریخی، معادن، زمین‌شناسی و ...

ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که نقشه هایی با انواع مختلف که در بالا ذکر کردیم چه کاربردهایی به طور عمومی دارند.

انجام کلیه طرح های جامع و تفصیلی شهرها

استفاده برای جانمایی تاسیسات شهری(آب و فاضلاب، برق ، تلفن ، گاز ،…)

مدیریت حمل‌ونقل

مدیریت گسترش و نگهداری معابر

برنامه‌ریزی و مدیریت املاک و صدور پروانه‌ها

مدیریت منابع درآمد و مطالبات شهرداری

اختصاص بهینه اراضی به کاربریهای مختلف

ایجاد سیستم اطلاعات مکانی(GIS)

حفظ و نگهداری محیط زیست فضاهای سبز و مدیریت آنها

علم و فن اندازه‌گیری و تفسیر عکس به منظور جمع‌آوری اطلاعات برای تهیه نقشه، فتوگرامتری یا نقشه برداری هوایی نامیده می شود.

در فتوگرامتری با استفاده از هواپیما یا پهپاد تصاویری از منطقه ای که مد نظر می باشد تهیه می‌شود. این عکسهای گرفته شده پس از طی مراحل مختلف و انجام محاسبات و پردازشهای لازم، تبدیل به نقشه می‌شوند. تهیه نقشه با استفاده از نرم‌افزارهای خاص مختص به این علم  تبدیل عکس به نقشه انجام می‌شود. تهیه نقشه، با نظارت سازمان نقشه برداری کشور و یا سازمان جغزافیایی نیروهای مسلح انجام می‌پذیرد. تهیه نقشه مطابق با استانداردهای ملی تولید نقشه انجام می‌شود. این استانداردها توسط سازمان نقشه برداری کشور تهیه شده است.

اولین مرحله تعیین محدوده تهیه نقشه و طراحی خطوط پرواز می باشد : در این مرحله با توجه به محدوده مورد نیاز و مقیاس مورد نظر و ارتفاع پرواز و لزوم پوششهای طولی و عرضی عکسها خطوط پرواز طراحی می‌گردد.

مرحله بعدی پرواز و عکسبرداری هوایی می باشد : در این مرحله مطابق با طرح خطوط پرواز عکسبرداری هوایی انجام شده و عکس ها بصورت آنالوگ و یا بصورت رقومی تهیه می‌شوند.

چاپ عکسها و تهیه اندکس مرحله ی بعدی برای تهیه نقشه هوایی می باشد .

 در گذشته که دوربینهای عکسبرداری هوایی بصورت آنالوگ بودند و از امکانات زیادی برخوردار نبودند و مراحل به این صورت بود که عکسها چاپ می‌شدند ابعاد عکسهای آنالوگ 23 در 23 سانتیمتر بود. اما امروزه با وجود دوربینهای رقومی نیازی به چاپ عکسها نمی‌باشد. عکسها معمولا دارای 60 درصد پوشش طولی و 20 درصد پوشش عرضی هستند. پس از تهیه عکسها اندکس مدلها تهیه می‌شود. مدل فصل مشترک دو عکس مجاور می‌باشد.

طراحی نقاط کنترل زمینی از دیگر مراحل تهیه نقشه می باشد ، به این صورت که  عکسهای تهیه شده فاقد مختصات زمینی می‌باشند. برای مختصات دار کردن عکسها باید نقاط کنترل زمینی طراحی شده و در مراحل بعدی مختصات دار شوند تعداد و فواصل نقاط کنترل زمینی با توجه به دقت نقشه و مقیاس عکس و نقشه تعیین می‌گردد.

بعد از عملیات مشخص کردن مقیاس باید به مرحله تهیه مختصات زمینی وارد شویم زیرا عکسهای تهیه شده فاقد مختصات زمینی می‌باشند. برای مختصات دار کردن عکسها باید نقاط کنترل زمینی طراحی شده و در مراحل بعدی مختصات دار شوند تعداد و فواصل نقاط کنترل زمینی با توجه به دقت نقشه و مقیاس عکس و نقشه تعیین می‌گردد.

در این مرحله با مراجعه به منطقه مورد نظر اقدامات زیر صورت می گیرد:

1- شناسایی منطقه

2- ساختمان نقاط ماندگار (ایجاد روپرها)

3- انتخاب نقاط کنترل دقیق بطوریکه روی زمین و عکس با مشاهده استروسکپی کاملاٌ مشخص باشد

4- تعیین موقعیت دقیق نقاط کنترل مسطحاتی وارتفاعی واتصال آنها به شبکه های ژئودزی وترازیابی سراسری کشور

گویا سازی و مشخص کردن عکس ها : که از دیگر مراحل تهیه نقشه می باشد ، یک سری از عکسهای تهیه شده جهت گویا سازی عوارض مورد استفاده قرار می‌گیرند. اطلاعات متنوعی مانند نوع عوارض ، اسامی خیابانها و اماکن و … در این مرحله بر روی عکس ثبت می‌گردد. 

مثلث بندی هوائی و محاسبات: 

بعد از انجام مراحل بالا و تکمیل مراحل به صورت کامل به مرحله ی محاسبات و مثلث بندی هوایی خواهیم رسید. منظور از مثلث بندی هوایی تکثیر نقاط مختصات دار زمینی است. به طوری که برای هر مدل(زوج عکس) حداقل 6 نقطه مختصات دار ایجاد شود. که این مرحله جزء تخصصی ترین مراحل می باشد و انجام و تکمیل آن نیاز به تجربه و تخصص بالا در این امر دارد.

مرحله ی تبدیل

هدف از انجام این مرحله ترسیم و کشیدن عوارض از روی عکس هایی که از قبل اصلاح و ادیت شده و دارای مختصات می باشد است.

مرحله ی ادیت و ویرایش نهایی

نقشه‌های تولید شده در مرحله تبدیل نقشه‌های ویرایش نشده می‌باشد و تنها هندسه عوارض بر روی نقشه ترسیم شده است در مرحله ادیت، ویرایش نقشه و رفع خطاهای ترسیم شده انجام می‌شود.

مرحله ی کارتوگرافی

هدف از انجام و تکمیل این مرحله جهت گویا تر شدن و نمایش بهتر نقشه می باشد . در مرحله کارتوگرافی با استفاده از نمادها و ابزارهای نمایشی مناسب شکل و قالب بهتری به نقشه‌ها داده می‌شود. در قسمت کارتوگرافی نقشه ها شیت بندی شده، راهنمای نقشه به آنها اضافه می‌شود. راهنمای اتصال نقشه‌ها نیز در این مرحله تهیه می‌شود. نمادها و خطوط مختصات دار و نوشته های فارسی نیز به نقشه اضافه می‌شود.

در مقابل نقشه هوایی عکس هوایی هم وجود دارد که تفاوت هایی با یکدیگر از نظر کاربرد و استفاده دارند. همانطور که توضیح دادیم عکس هوایی با استفاده از عکس برداری هواپیماها از فاصله مشخص از زمین به دست می آید.

عکس ها در ابتدا هیچ گونه سیستم مختصاتی ندارند اما نقشه ها با هر روشی که تهیه شوند دارای سیستم مختصاتی می باشند. در عکس های هوایی ممکن است اعوجاج وجود داشته باشند. در صورتی که در نقشه ها عوجاج وجود ندارد و کاملا به شکل هندسی می باشند. در تصاویر هوایی پارالاکس و کشیدگی  عوارض مرتفع مانند ساختمان ها دیده می شود و با اینکه سعی بر این است که تصاویر به صورت قائم گرفته شود اما همیشه مقداری مایل هستند و هیچ عکس هوایی به صورت  قائم نیست. عکس های هوایی دارای مرکزیت و فاصله کانونی هستند. در حالی که نقشه ها تهیه شده با هر روش و نقشه های هوایی هیچگونه مرکزیتی ندارد .توضیحاتی که ذکر کردیم تفاوت های بین عکس های هوایی و نقشه های هوایی بودند در ادامه به توضیحات بیشتری در مورد نقشه ها خواهیم پرداخت.

نقشه های هوایی کاربردهای فراوانی بسته به نیاز بشر دارند و در بخش ها و مراکز متفاوت قابل استفاده خواهند بود. با توجه به توضیحاتی که ارائه دادیم جهت تحلیل و بررسی دقیق املاک، متراژ آنها و سایر موارد مهندسی، داشتن نقشه هوایی به مراتب کارامد تر و کامل تر از عکس هوایی است. پس به منظور تحلیل، استفاده از نقشه هوایی توصیه می شود که میزان اشتباهات کاهش پیدا کند و نتایج دقیق تر و منطقی تری حاصل شود.

تا این قسمت از مقاله شما را تا حدودی با نقشه ها و کاربرد آن ها و همینطور نقشه های هوایی و مراحل تکمیل و تهیه آن آشنا کردیم. همه ی ما در طول زندگی کاری خود ممکن است که به تهیه و خرید نقشه احتیاج پیدا کنیم. ابتدا باید بدانیم که باید چه نوعی از نقشه را خریداری کنیم .

انواع محصولاتی که میتوانیم آنها را در اختیار داشته باشیم را توضیح خواهیم داد.

نقشه های اسکن شده از روی نقشه های کاغذی هستند که به نام نقشه های موردی(Tif maps) شناخته می شوند. این نقشه ها به فرمت «.tif» عرضه می شوند.

نقشه های موردی از سال ۱۳۷۰ تا کنون در فرمت های Dwg و Dgn و GisReady . که برای نرم افزار های نقشه کشی همچون اتوکد و میکرو استیشن مناسب است.

نقشه های پوششی با مقیاس های مختلفی که در زیر ارائه می شوند.

1. نقشه های با مقیاس 1:20000 (یک به بیست هزار)

2. نقشه های با مقیاس 1:25000 (یک به بیست و پنج هزار)

3. نقشه های با مقیاس 1:50000 (یک به پنجاه هزار)

4. نقشه های با مقیاس 1:100000 (یک به صد هزار هزار)

5. نقشه های سازمان جغرافیایی وزارت دفاع

6. نقشه های سازمان نقشه برداری کشور

7. نقشه هوایی زمین های کشاورزی، منابع طبیعی و  اصلاحات ارضی

یکی از روش های متداول تهیه نقشه از مناطق وسیع،شهرهای بزرگ،مناطقی که امکان نقشه برداری مستقیم زمینی در آن وجود ندارد(مناطق صعب العبور)ونیز مناطقی که بدلایل خاص بصورت موردی از ساز مان نقشه برداری درخواست پرواز میشود،نقشه برداری هوایی(فتوگرامتری)است که پس از طراحی پرواز وانجام عملیات عکسبرداری،عکس هوایی تهیه میشودودر خیلی از حالات فقط همین عکس هوایی چاره کار است.

مانند عکسهای هوایی دهه های سی وچهل

اولین عکس هوایی درایران درسال 1331ه.ش از حوزه زاینده روداصفهان توسط شرکت K.L.Mبه منظور انجام امور عمرانی آن حوزه انجام گرفت.

پس از تهیه عکس هوایی وعملیات(عکاسی،مثلث بندی،ادیت،GIs،کارتوگرافی ونظارت)نقشه تهیه میشود به عبارت دیگر طی فرایندی به نام (تبدیل) عکس هوایی تبدیل به نقشه هوایی میشود .

نقشه هوایی الزاما از عکس هوایی انجام میشود . گاهی اوقات فقط از نقشه هوایی(نه عکس هوایی)باید استفاده کرد مثل جانمایی ملک روی نقشه هوایی با مهر وامضای کارشناس رسمی دادگسترینقشه های هوایی باید حاوی مختصات و سال تهیه باشند

همچنین بایددارای مقیاس ونام نقشه(شماره نقشه)باشند

انواع نقشه شامل:

--بسیاربزرگ مقیاس(پلانها)

1/100تا1/500

--بزرگ مقیاس(شهری وامورعمرانی)

1/000تا1/5000

--متوسط مقیاس(کشوری وامورعمرانی)

1/10000تا1/50000

--کوچک مقیاس(طرح های کلان کشوری)

1/100000تا1/500000

--جغرافیایی(مطالعات عمومی1/000000تا1/5000000)

نقشه های هوایی یک منطقه ممکن است دارای سالهای مختلفی باشند که بسته به نیاز کاربر بتوان از آن استفاده کرد